3 Dingen die academici van Van Gaal kunnen leren dit #wk2014 Hij heeft toch gelijk? ;)

Goed, toegegeven, de relatie van Van Gaal met 'de media' en vooral de kritische media is enigszins moeizaam. Hij lijkt er niet van te houden als mensen het met hem oneens zijn. Toch neemt dat niet weg dat ik dit WK een paar interessante dingen van hem geleerd heb. Hierbij drie kernpunten.

1.       Voorbereiding is alles, plan in scenario's.

Wat opvalt aan dit Nederlands elftal is dat het op alle scenario's lijkt te zijn voorbereid. Bij Nederland – Mexico werd er aan het eind overgeschakeld naar 'Plan B' om extra druk te zetten op de goal van de tegenstander. Dat was voorbereid, iedereen wist waar hij aan toe was. Gisteren bij Nederland – Costa Rica was dat scenario 'penalty's'. Er was van tevoren bedacht dat als er een wissel over zou zijn, Tim Krul er in zou kunnen komen als penalty keeper. De situatie deed zich voor, en het was een gouden wissel. Zo iets innovatiefs doe je niet op het laatste moment zonder voorbereiding. En het was goed voorbereid, want Krul wist al dat het scenario mogelijk was, zodat hij zich erop kon instellen.

Zoals ik de vorige keer al schreef is het voor wetenschappers interessant om te beseffen dat Van Gaal de overwinningen mede heeft veroorzaakt, zonder ook maar een bal aan te raken. Dat moet ons aan het denken zetten over het oorzakelijkheidsbegrip waarmee we in de natuurwetenschap werken. Dit keer lijkt het me interessant om aan te stippen hoe je het richting-geven-zonder-een-bal-te-raken dan praktisch aanpakt. Van Gaal werkt duidelijk met verschillende goed uitgewerkte scenario's. Dat is een strategie die bij het plannen van wat dan ook, inclusief academische carrières, goed van pas kan komen. Er is duidelijk wel wat werk voor nodig, maar het werk werpt zijn vruchten af. Plan in scenario's!

2.       Als je goed wilt zijn: oefening baart kunst

Een opvallend aspect van gisterenavond is de overwinning van het nationaal penaltytrauma, niet alleen aan de keeper kant, maar ook aan de speler kant: vier gescoorde penalty's. Na afloop zei Van Gaal in het NOS interview dat hij denkt dat het beter is om van te voren te beslissen waar je gaat schieten, daar veel op te trainen, zodat het op het moment suprême, als de spanning erop staat, scoren een soort automatisme is. Je kunt twisten over de voor- en nadelen van deze aanpak, maar hij heeft een interessant punt. Gisteren hebben de spelers het blijkbaar gedaan, en het werkte.

Volgens mij heeft dit inzicht verregaande consequenties voor ons morele denken. Van Gaal heeft beseft en in de praktijk gezien dat de mens een 'gewoontedier' is. Als we onszelf trainen op een bepaalde beweging, wordt het een gewoonte waar we 'goed in' worden. Het kost ons minder moeite om die beweging goed uit te voeren, zelfs onder druk. Het is een kleine denksprong, maar hetzelfde geld ook voor ons morele leven. Als we een goed persoon willen worden, zullen we ons moeten trainen in goede gewoontes. Dat kan zijn op professioneel vlak (bijvoorbeeld de gewoonte leren om goed te doceren), maar ook op moreel vlak (de gewoonte om vrijgevig of eerlijk te zijn bijvoorbeeld). Al deze gewoontes moeten geoefend worden. Een voorbeeld van een filosoof die hier interessante dingen over zegt is Alasdair MacIntyre in Dependent Rational Animals: Why Human Beings Need the Virtues.

Zoals ik net ook heb bestudeerd in het boek Introducción a la filosofía van Leonardo Polo is dit een belangrijk punt waarop zowel de morele filosofie van Kant (gebaseerd op het 'categorisch imperatief') als ook het consequentialisme (de morele waarde van de daad hangt af van de consequenties van de daad) te kort schieten. In deze filosofieën wordt geen rekening gehouden met het feit dat daden niet alleen externe motivaties en gevolgen hebben, maar dat er ook intern in de mens iets gebeurt als de mens iets doet. Er is (goede)gewoontevorming. De vorming van goede gewoontes leidt niet alleen tot goede daden, maar ook tot een goed mens. Iemand die traint op goed penalty's nemen wordt een goede penaltyschutter, iemand die oefent in het doen van goede daden wordt een goed mens.

3.       De complete mens is geen individu. Het gezin telt.

Na de wedstrijd van gisteren was het opvallend dat de spelers de zege wilden vieren samen met hun kinderen. De dochter van Van Persie zei bijvoorbeeld op haar schattigst dat de spanning haar blaasje ook wat te veel was geworden, in de camera die heel Nederland zat te bekijken. En de journalist zei, vertederd kijkend naar het kindje: "ja, dat is toch het belangrijkst, hè?"

En inderdaad. In eerdere interviews had Van Gaal al aangegeven dat hij het belangrijk vind om de spelers tijd te geven met hun gezin, want er is meer dan voetbal alleen. En als het gezin lekker loopt, zie je dat ook terug op het veld. Dat lijkt me een inzicht van gezond verstand en helemaal waar.

In onze individualistische samenleving is dit een boodschap die we echt van Van Gaal zouden moeten leren: de complete mens is geen individu, maar onze liefdesrelaties maken ons ook tot wie we zijn, en bepalen hoe we functioneren.

Of Van Gaal het met mijn interpretatie van zijn doen en laten eens is, is natuurlijk de vraag. Misschien krijg ik binnenkort eens een boos telefoontje. Maar ik ben in ieder geval dankbaar voor deze drie inzichten die ik van het WK onverwacht van hem mee kreeg.