Goed, toegegeven, de relatie van Van Gaal met 'de media' en
vooral de kritische media is enigszins moeizaam. Hij lijkt er niet van te
houden als mensen het met hem oneens zijn. Toch neemt dat niet weg dat ik dit
WK een paar interessante dingen van hem geleerd heb. Hierbij drie kernpunten.
1. Voorbereiding is alles, plan in scenario's.
Wat opvalt aan dit Nederlands elftal is dat het op alle
scenario's lijkt te zijn voorbereid. Bij Nederland – Mexico werd er aan het
eind overgeschakeld naar 'Plan B' om extra druk te zetten op de goal van de
tegenstander. Dat was voorbereid, iedereen wist waar hij aan toe was. Gisteren
bij Nederland – Costa Rica was dat scenario 'penalty's'. Er was van tevoren
bedacht dat als er een wissel over zou zijn, Tim Krul er in zou kunnen komen
als penalty keeper. De situatie deed zich voor, en het was een gouden wissel. Zo
iets innovatiefs doe je niet op het laatste moment zonder voorbereiding. En het
was goed voorbereid, want Krul wist al dat het scenario mogelijk was, zodat hij
zich erop kon instellen.
Zoals ik de
vorige keer al schreef is het voor wetenschappers interessant om
te beseffen dat Van Gaal de overwinningen mede heeft veroorzaakt, zonder ook
maar een bal aan te raken. Dat moet ons aan het denken zetten over het
oorzakelijkheidsbegrip waarmee we in de natuurwetenschap werken. Dit keer lijkt
het me interessant om aan te stippen hoe je het richting-geven-zonder-een-bal-te-raken
dan praktisch aanpakt. Van Gaal werkt duidelijk met verschillende goed
uitgewerkte scenario's. Dat is een strategie die bij het plannen van wat dan
ook, inclusief academische carrières, goed van pas kan komen. Er is duidelijk
wel wat werk voor nodig, maar het werk werpt zijn vruchten af. Plan in
scenario's!
2. Als je goed
wilt zijn: oefening baart kunst
Een opvallend aspect van gisterenavond is de overwinning van
het nationaal penaltytrauma, niet alleen aan de keeper kant, maar ook aan de
speler kant: vier gescoorde penalty's. Na afloop zei Van Gaal in het NOS
interview dat hij denkt dat het beter is om van te voren te beslissen waar je
gaat schieten, daar veel op te trainen, zodat het op het moment suprême, als de
spanning erop staat, scoren een soort automatisme is. Je kunt twisten over de
voor- en nadelen van deze aanpak, maar hij heeft een interessant punt. Gisteren
hebben de spelers het blijkbaar gedaan, en het werkte.
Volgens mij heeft dit inzicht verregaande consequenties voor
ons morele denken. Van Gaal heeft beseft en in de praktijk gezien dat de mens
een 'gewoontedier' is. Als we onszelf trainen op een bepaalde beweging, wordt
het een gewoonte waar we 'goed in' worden. Het kost ons minder moeite om die
beweging goed uit te voeren, zelfs onder druk. Het is een kleine denksprong,
maar hetzelfde geld ook voor ons morele leven. Als we een goed persoon willen
worden, zullen we ons moeten trainen in goede gewoontes. Dat kan zijn op
professioneel vlak (bijvoorbeeld de gewoonte leren om goed te doceren), maar
ook op moreel vlak (de gewoonte om vrijgevig of eerlijk te zijn bijvoorbeeld). Al
deze gewoontes moeten geoefend worden. Een voorbeeld van een filosoof die hier
interessante dingen over zegt is
Alasdair MacIntyre in Dependent Rational Animals: Why Human Beings Need the Virtues.
Zoals ik net ook heb bestudeerd in het boek
Introducción a la filosofía
van Leonardo Polo is dit een belangrijk punt waarop zowel
de morele filosofie van Kant (gebaseerd op het 'categorisch imperatief') als
ook het consequentialisme (de morele waarde van de daad hangt af van de
consequenties van de daad) te kort schieten. In deze filosofieën wordt geen
rekening gehouden met het feit dat daden niet alleen externe motivaties en
gevolgen hebben, maar dat er ook intern in de mens iets gebeurt als de mens
iets doet. Er is (goede)gewoontevorming. De vorming van goede gewoontes leidt
niet alleen tot goede daden, maar ook tot een goed mens. Iemand die traint op
goed penalty's nemen wordt een goede penaltyschutter, iemand die oefent in het
doen van goede daden wordt een goed mens.
3. De complete mens is geen individu. Het
gezin telt.
Na de wedstrijd van gisteren was het opvallend dat de
spelers de zege wilden vieren samen met hun kinderen. De dochter van Van Persie
zei bijvoorbeeld op haar schattigst dat de spanning haar blaasje ook wat te
veel was geworden, in de camera die heel Nederland zat te bekijken. En de
journalist zei, vertederd kijkend naar het kindje: "ja, dat is toch het
belangrijkst, hè?"
En inderdaad. In eerdere interviews had Van Gaal al
aangegeven dat hij het belangrijk vind om de spelers tijd te geven met hun
gezin, want er is meer dan voetbal alleen. En als het gezin lekker loopt, zie
je dat ook terug op het veld. Dat lijkt me een inzicht van gezond verstand en
helemaal waar.
In onze individualistische samenleving is dit een boodschap
die we echt van Van Gaal zouden moeten leren: de complete mens is geen
individu, maar onze liefdesrelaties maken ons ook tot wie we zijn, en bepalen
hoe we functioneren.
Of Van Gaal het met mijn interpretatie van zijn doen
en laten eens is, is natuurlijk de vraag. Misschien krijg ik binnenkort eens
een boos telefoontje. Maar ik ben in ieder geval dankbaar voor deze drie inzichten
die ik van het WK onverwacht van hem mee kreeg.
